Еліміздегі төрелік ісінің даму әрі қолдану аясы

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенттері «Медиация және төрелік» курсын оқу барысында Атаханова Салтанат Карибаевнаның нұсқауымен еліміздегі төрелік ісінің даму әрі қолдану аясын зерттеген болатынбыз.

Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекеттің қалыптасуы мен дамуының маңызды аспектілерінің бірі – дауларды бейбіт жолмен шешудің тиімді механизмдерін құру. Осындай механизмдердің бірі ретінде төрелік институты ерекше орын алады. Төрелік – бұл азаматтық-құқықтық дауларды шешудің баламалы тәсілі, ол сот жүйесінен тыс жүргізіліп, тараптардың өзара келісімі негізінде жүзеге асады. Қазақстанның Төрелік палатасы осы жүйенің негізгі үйлестіруші органы ретінде жұмыс істейді және елдегі төрелік қызметтің сапасын, әділдігін және заңдылығын қамтамасыз етуге бағытталған. Қазіргі таңда төрелік институты кәсіпкерлік қызмет саласында, коммерциялық дауларды шешуде, сондай-ақ азаматтық-құқықтық қатынастарды реттеуде маңызды рөл атқарып келеді. Бұл институттың маңыздылығы Қазақстанның нарықтық экономикаға көшкен кезеңінен бастап арта түсті, өйткені инвестициялардың қауіпсіздігі мен кәсіпкерлік қызметтің тұрақтылығы көбінесе құқықтық қорғалудың сапасына байланысты. Сонымен қатар, төрелік институтының дамуы құқықтық жүктемені азайтуға және сот жүйесінің тиімділігін арттыруға септігін тигізеді. Осы тұрғыда Қазақстанның Төрелік палатасы төрелік дауларды шешудің сапасын арттыру, төрешілердің біліктілігін жоғарылату және халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру бағытында кешенді жұмыстар жүргізіп отыр.

Қазақстандағы төрелік институты соңғы жылдары айтарлықтай дамып, құқықтық жүйенің маңызды бөлігіне айналды. Төрелік жүйе азаматтық-құқықтық және коммерциялық дауларды шешудің тиімді және баламалы әдісі ретінде танылып отыр. Төреліктің артықшылықтары мен өзекті мәселелерін талдау оның даму бағыттарын анықтауға және шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Төреліктің артықшылықтары ретінде алдымен дауларды жылдам шешу мүмкіндігін айтуға болады. Төрелік соттар дауларды сот жүйесіне қарағанда әлдеқайда жылдам шеше алады. Бұл тараптардың уақытын үнемдеп, олардың шығындарын азайтады. Төрелік процестің қысқа мерзімде аяқталуы бизнес саласы үшін аса маңызды, өйткені бұл кәсіпкерлерге өз қызметін үздіксіз жүргізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, төрелік процесінің құпиялығы – бұл тараптар үшін үлкен артықшылық. Төрелік сотта қаралатын істер қоғамдық түрде талқыланбайды, ал төрелік шешімдер тек тараптардың келісімімен жария етіледі. Бұл бизнес өкілдерінің коммерциялық құпияларын және іскерлік беделін қорғауға мүмкіндік береді. Мамандандырылған төрелік соттар да төрелік жүйесінің артықшылықтарына жатады. Төрелік соттар тараптардың келісімі бойынша салалық мамандарды төреші ретінде таңдау мүмкіндігін береді. Мысалы, құрылыс, сауда, қаржы немесе басқа салалардағы дауларды шешу кезінде осы саланың мамандары шақырылуы мүмкін. Бұл дауларды кәсіби және сапалы түрде шешуге ықпал етеді. Төрелік процесте тараптар келісім арқылы төрешілерді, төрелік сотты және процесті реттейтін ережелерді таңдай алады. Бұл тараптардың мүдделерін ескере отырып, процестің икемділігін қамтамасыз етеді. Төрелік шешімнің міндеттілігі де төреліктің артықшылықтарының бірі болып табылады. Төрелік шешімдер сот шешімдері сияқты міндетті болып табылады және ол заңды күшке ие.

Қорытындылай келе Қазақстандағы төрелік институты соңғы жылдары айтарлықтай дамып, елдің құқықтық жүйесінде маңызды рөл атқарады.Төрелік институтының дамуы еліміздің құқықтық жүйесін одан әрі жетілдіріп, кәсіпкерлік пен азаматтық қатынастардың құқықтық қорғалуын күшейтеді. Осылайша, Қазақстандағы төрелік жүйесі болашақта әділ, жылдам және тиімді дауларды шешу тәсілі ретінде елдегі құқықтық және экономикалық тұрақтылықты нығайтуға өз үлесін қосады.

Сарманов Диас Кайратович,

 Тұрсын Жәнгірхан Бахитжанұлы,

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

4 курс студенттері