Бейбітшілік пен сот әділдігі жалпыұлттық құндылық

Әлем тарихында бейбітшілік пен әділеттілік үнемі адамзаттың басты мұраты болып келген. Әрбір халық өз мемлекетін тыныш, әділ және тең құқықты қоғамдасты қалайды. Осыған орай, бейбітшілік пен сот әділдігі – бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар. Олар тек ел ішіндегі құқықтық тәртіпті қамтамасыз етумен ғана шектелмей, жалпы адамзаттық құндылықтар мен әлемдік қауымдастықтың дамуына да ықпал етеді. Адам құқықтарының қорғалуы, сот әділеттілігінің іске асуы және бейбіт өмір сүру үшін күш салу – бұл әрбір қоғамның маңызды міндеті.

Әлемдегі тұрақтылық пен татулықты сақтау үшін мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық, келіссөздер жүргізу және халықаралық ұйымдардың рөлі ерекше. БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) 16-мақсаты – «Бейбітшілік, әділеттілік және мықты институттар» деп аталады. Бұл мақсат әрбір елде әділеттілік пен заң үстемдігін орнатуға, сыбайлас жемқорлықты жоюға және адам құқықтарын қорғауға бағытталған.Бейбітшілік — кез келген қоғамның тұрақты дамуының негізі. Ол тек соғыссыз өмір емес, әр адамның өз құқықтары мен еркіндіктеріне құрметпен қаралатын жағдайды білдіреді. Бейбітшілік пен тыныштық – барлық адамзаттың ортақ мұраты. Ол әлемде тек қана ұлттық мемлекеттердің ішінде емес, халықаралық деңгейде де қажет. Бейбітшіліктің болуы әлеуметтік даму, экономикалық прогресс, ғылым мен білімнің өркендеуі үшін алғышарт болып табылады.Бейбітшілікке қол жеткізу үшін тек қана әскери қақтығыстарды болдырмау жеткіліксіз. Ол сонымен бірге мәдениет, білім беру, экономика және саясат салаларындағы әділдік, теңдік пен демократиялық принциптердің жүзеге асуын талап етеді. Бейбітшілік қоғамның әрбір мүшесінің құқықтарының сақталуына негізделгенде ғана ұзақ уақытқа созылмақ. Сот әділдігі – бұл заңды әділдікке қол жеткізу жолы, қоғамдағы барлық азаматтардың құқықтарының теңдігі мен қорғауын қамтамасыз ету жүйесі. Әрбір адамға әділ сот арқылы өзінің құқықтарын қорғауға мүмкіндік беру – бейбіт қоғамның негізгі негізі болып табылады. Сот әділдігі заңның үстемдігіне, құқық қорғау органдарының дұрыс жұмыс істеуіне және биліктің әділ бөлінуіне байланысты жүзеге асырылады.Сот әділдігі тек заңды процедураларды ғана орындап қоймай, сонымен қатар қоғамдағы әділетсіздіктермен күресу, әлеуметтік теңдікті сақтау және адам құқықтарын қорғау мақсатында жұмыс істейді. Әрбір азаматтың құқығын қорғауға кепілдік беретін әділ сот жүйесі бейбіт қоғам құрудың басты құралдарының бірі болып табылады. Ол өзінің объективтілігімен және тәуелсіздігімен ерекшеленеді. Бейбітшілік пен сот әділдігі бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар. Бір жағынан, бейбіт қоғамда ғана әділ соттың болуы мүмкін, себебі бейбітшіліктің жағдайында азаматтар заңды қорғауға қол жеткізеді және әділ шешімдер шығарылады. Екінші жағынан, әділетті сот шешімдері қоғамдағы бейбітшілікті сақтау үшін маңызды. Әділетсіздік, заң бұзушылықтар мен адам құқықтарының тапталуы бейбітшіліктің бұзылуына әкелуі мүмкін.

Қоғамдағы әділдік пен тыныштықтың болмауы – әлеуметтік жанжалдар мен қақтығыстардың басталуына түрткі болады. Егер сот жүйесі әділ әрі тиімді жұмыс істесе, онда қоғамдағы құқық бұзушылықтардың деңгейі төмендейді, адамдардың заңға деген сенімі артады, сонымен бірге қақтығыстар мен агрессияның алдын алу мүмкіндігі туындайды.

Елімізде бейбітшілік пен сот әділдігін қамтамасыз ету мақсатында көптеген шаралар жүзеге асырылуда. Конституция мен заңдар әрбір азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз ете отырып, құқық қорғау және сот органдарының жұмысын реттейді. Қазақстанда сот жүйесі тәуелсіздікті сақтауға, әділдікті қамтамасыз етуге және қоғамдағы тұрақтылықты нығайтуға бағытталған. Әрбір азаматтың әділ сот процесі арқылы өз құқығын қорғауға мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, Қазақстан халықаралық бейбітшілік пен әділеттілікті сақтау бойынша БҰҰ-ның бастамаларына белсене қатысады. Еліміз өз тәжірибесінде халықаралық құқыққа және халықаралық құқықтық нормаларға сәйкес келетін заңдар мен реформаларды енгізуге тырысады. Қазақстанның бейбітсүйгіш сыртқы саясаты мен заңдық жүйесі халықаралық деңгейде әділдік пен бейбітшілікті сақтау жолында маңызды рөл атқарады. Бейбітшілік пен сот әділдігі – тек адамзаттың мұраты ғана емес, қоғамның тұрақты дамуының, әлеуметтік әділеттіліктің және адами құндылықтардың сақталуының басты шарты. Бұл ұғымдар бір-бірімен тығыз байланысты және бірінсіз-бірі болмайды. Әділетті қоғамда ғана бейбітшілік пен тыныштық орнайды, ал бейбіт қоғамда әділ сот жүйесі ғана тұрақты болады. Әрбір адам өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, әділдікке жетуге және өз халқы мен әлем үшін бейбіт өмір сүруге тиіс. Осыған орай, бейбітшілік пен сот әділдігі – адамзаттың басты мұраты және әлемдегі әрбір қоғамның негізі болып табылады.

Е.Ш. РАХМЕТОВ

Әл Фараби атындағы ҚазҰУ Заң факультеті

Кеден, қаржы және экологиялық

құқық кафедрасының аға оқытушысы,

заң ғылымдарының докторы