«Егемен Қазақстан» газетінің тарихи толқыны

Қазақстан журналистикасының жылнамасында бір есім ерекше көзге түседі. Ол  – егеменді елдің «Егемен Қазақстаны». Осыдан бір ғасыр бұрын «Ұшқын» басылымы ретінде басылған бұл газет Қазақстанның қоғамдық-саяси келбетін көрсететін тарихтың дәуірлерін басып өтті. Оның қарапайым қалыптасу кезеңінен ұлттық БАҚ-тың табандылығына дейінгі тарихы елдегі баспасөздің дамуының кең траекториясын көрсетеді. Бұл талдауда біз «Егемен Қазақстанның» саяхатының бай гобеленіне үңіліп, оның даму тарихын тарқатып, ұжымдық өсімі жолында сөз қозғайтын боламыз.

1919 жылы 17 желтоқсанда «Ұшқын» қазақ публицистикасының қалыптасу кезеңін белгілеп, ағартушылықтың шамшырағы болды. Бернияз Күлеев пен Смағұл Сәдуақасов сынды ізашар қайраткерлер басқарған ол газет саясат пен мәдениет көрініс алаңы болды. ХХ ғасырдың басындағы аласапыран жағдайында Ұшқын өзінің мазмұнын қазақ халқының арман-тілектерімен үндесетіндей етіп өзгерте отырып, құбылмалы саяси толқындар арқылы түрлі жағдайды бастан өткерді.

Алаш ордасы терең қоғамдық-саяси өзгерістерді «балақтан» кешкен сайын оның журналистік келбеті де өзгерді. «Еңбек туы», «Еңбекшіл қазақ», «Еңбекші қазақ» деп атын өзгерткен газет ұлттық сананың дамып келе жатқан айнасын көрсетті. Жүсіпбек Аймауытов пен Мұхтар Әуезов сынды көрнекті тұлғалардың жетекшілігімен сана плюрализмін рухын дамыта отырып, сан алуан көзқарастарды қамтыды. Бұл кезең басылымның этикасын қалыптастырып, дәстүрлі қазақ құндылықтарының модернистік идеологиялармен астасып жатқанының куәсі болды.

Социализмнің келуімен газет «Социалды Қазақстан», кейін «Социалистік Қазақстан» болып өзгерді. Бейімбет Майлин, Сәкен Сейфуллин сынды көрнекті тұлғалар басшылыққа алып, әлеуметтік әділеттілік пен теңдікті насихаттайтын социалистік ойдың көшіне айналды. Оның беттерінде жұмысшы табының ісін жақтаған пролетариат ұмтылыстары үндес болды. Десе де, идеологиялық қызу тұста қазақ мәдени мұрасының ізі сақталып, басылымды қайталанбас болмыспен сусындатты.

Кеңес Одағының ыдырауы Қазақстан үшін ұлттық бірегейліктің жаңғыруымен бірге жаңа таңның атқанын хабарлады. Тәуелсіздік рухына бөленген газет өзін «Егеменді Қазақстан» деп қайта атады. Осы өтпелі дәуірде Тұрар Рысқұлов пен Ораз Жандосовтың жетекшілігімен ол мемлекет құруда, азаматтық белсенділікті және бірлескен басқаруды дамытуда шешуші рөл атқарды. Қазақстан жаһандық аренада өз бағытын белгілеп жатқан тұста «Егемен Қазақстан» ұлттық бірліктің үні ретінде көрінді.

1993 жылы ғасырға созылған одиссеяның шарықтау шегін бейнелейтін «Егемен Қазақстан» пайда болды. Технологияның қарқынды дамуы мен жаһанданумен сипатталатын заманауи дәуірде газет сан алуан аудиторияны қамту үшін мультимедиялық платформаларды пайдалана отырып, цифрлық дәуірге бейімделді. Ғабит Мүсірепов пен Шерхан Мұртаза сынды көреген редакторлар басқаратын басылым журналистік адалдық пен этикалық мінез-құлық қағидаларын ұстануды жалғастырды. Жалған ақпарат пен жалған жаңалықтарға толы заманда «Егемен Қазақстан» ақпараттандырылған азаматтық пен демократиялық дискурсты дамытатын шындықтың тірегі бола білді.

«Егемен Қазақстанның» газетінің шежіресі қазақстандық журналистиканың төзімділігінің айғағы. Ғасырлық дүмпулер мен қайта құрулар кезінде ол шындық пен ашықтыққа деген адалдығын сақтап қалды. Ел мүмкіндіктерге толы болашаққа қадам басып келе жатқанда, «Егемен Қазақстан» демократиялық құндылықтардың сақшысы және ұрпақтар үшін үміт шырағы іспетті болып, өз ғұмырнамасын тарих төрінде алтын әріппен сақтай білген еді.

«Егеменнің» дастаны «Ұшқын» ретіндегі кішіпейіл бастамасынан бастап, бүгінгі «Егемен Қазақстан» атты тұлғасына дейінгі аралықта газет еліміздің серпінді пейзажына бейімделе отырып, өзгерістер дәуірлерін шарлап өтті. Ақиқат пен адалдықтың шамшырағы бола отырып, ол қоғамдық пікірді қалыптастыруда және ұлттық бірлікті нығайтуда маңызды рөл атқарды.

Дегенмен, «Егемен Қазақстанның» болашағы Қазақстандағы саяси жағдаймен тығыз байланысты. Ел демократиялық консолидация мен басқаруды реформалау сын-қатерлерімен күресіп жатқанда, баспасөздің рөлі барған сайын маңызды бола түсуде. Газеттің билікті жауапқа тарту, бейтарап хабарлау және азаматтық белсенділікті ілгерілету қабілеті заманауи дәуірдің күрделілігін шарлауда маңызды болары сөзсіз.

Негізінде, «Егемен Қазақстан» ұлттың мұраты мен күресін көрсететін айна ғана емес, оң өзгерістердің ұйытқысы ретінде де қызмет етеді. Оның өзектілігі мен ықпалының жалғасуы оның журналистік адалдық пен этикалық мінез-құлықтың негізгі принциптеріне адал болып қала отырып, дамып келе жатқан саяси ахуалға бейімделу қабілетіне байланысты. Қазақстан өркендеу мен ілгерілеудің болашағына бағыт сілтеп жатқанда, «Егемен Қазақстан» демократия, ашықтық және азаматтық жауапкершілік құндылықтарын қолдайтын бағдаршы шам болуға дайын.

Ахмет Байтұрсынұлы өзінің «Әдебиет танытқыш» еңбегінде басылымға ерекше теңеу мен қасиет беріп сипаттайды. Басылымда әдебиетті «дәлмар» сөз деп сипаттай білген о публицистиканы «көсемсөз» деп жазады. Ал журналистика осы қос ұғымның ортасында құны мен ғұрпы келіскен бай сала ретінде өрнектеледі. Өйткені журналистика ділмарсөзбен басталып, көсемсөзге жалғасады. Бәлкім кәсемсөз елдің көсеміне, халықты дұрыс жаққа баулитын, саяси жағдайды түсіндіруге алып келетін бастаушы болар…

Байтұрсынов бұл сөзімен тек журналистиканы емес, газет – халықтың көзі, құлағы һәм тілі екенін түгел айтып кетті. Өз ғұмырдариясын елдің есабысы болуға арнаған басылым «Егемен Қазақстан» да осы есабыздық жолынан танбаған.

Басылым ғұмырлы болу үшін біз оның бай тарихын біліп ғана қоймай, өзгеге насихаттай білуіміз керек.

Ақерке ШАМШАТ,  

ҚазҰУ Журналистика

факультетінің 1-курс студенті.

Жетекшісі: ф.ғ.к., доцент Р.С.ЖАҚСЫЛЫҚБАЕВА