Қазақстан және Ұлыбританиядағы медиация: құқықтық жүйелердегі айырмашылықтар

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 4-курс студенттері Атаханова Салтанат Карибаеваның жетекшілігімен “Медиация және төрелік” пәні бойынша еліміздегі медиацияның дамуы мен қолдану тәжірибесін шет мемлекеттердің тәжірибесімен салыстыруға арналған зерттеу жұмыстарын жүргізілген.Салыстыру барысында, мен Ұлыбритания еліндегі медиация заңдарын және тарихын біздің медиациямен зерттегенмін.

Медиация – дауларды бейбіт жолмен шешуге арналған тиімді тетік. Бүгінгі таңда көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстан мен Ұлыбританияда медиация танымалдылыққа ие болуда. Бұл мақалада осы екі елдегі медиацияның заңнамалық негіздері мен тәжірибелерінің айырмашылықтары талданады.

Қазақстандағы медиацияның ерекшеліктері: Қазақстанда медиация 2011 жылы қабылданған «Медиация туралы» заңмен реттеледі. Бұл заңға сәйкес, медиация азаматтық, еңбек, отбасылық және жеңіл қылмыстық істерді шешуде қолданылады. Қазақстандық медиация жүйесінің негізгі мақсаты – сот жүйесін жеңілдетіп, дауларды бейбіт жолмен шешуді ынталандыру. 2021 жылы енгізілген өзгерістер арқылы медиацияның қолданылу ауқымы кеңейтіліп, кәсіби медиаторлардың жауапкершілігі арттырылды.

Медиацияның негізгі қағидалары:

1. Еріктілік: Тараптар келісімге ерікті түрде келеді.
2. Бейтараптылық: Медиатор тараптардың ешқайсысын жақтамайды.
3. Құпиялылық: Барлық ақпарат құпия сақталады.

Практикалық қолданылуы:Қазақстанда медиация кеңінен қолданылуы үшін арнайы орталықтар мен бағдарламалар жұмыс істеуде. Мысалы, сот жүйесіндегі медиация орталықтары жанжалдарды бейресми шешудің тиімді тәсілі ретінде танылып келеді.

Ұлыбританиядағы медиацияның ерекшеліктері

Ұлыбританияда медиацияның құқықтық негізі нақты заңдармен емес, сот практикасы мен жалпы құқық қағидаларымен реттеледі. Әсіресе, отбасылық және коммерциялық дауларда медиация сот процесінің бір бөлігі ретінде қарастырылады. Кейбір жағдайларда медиация міндетті болуы мүмкін, бұл сот жүктемесін азайтуға бағытталған.

Медиация түрлері:

1. Фасилитативті медиация: Медиатор тек делдал ретінде әрекет етеді.
2. Бағалаушы медиация: Медиатор даудың шешіміне байланысты өз пікірін білдіреді.

Медиаторлардың рөлі:

Медиаторлар арнайы дайындықтан өткен кәсіби мамандар болып табылады. Олардың рөлі – тараптарға өзара тиімді шешім табуға көмектесу. Ұлыбританияда медиация барысында тараптар медиатордың ұсыныстарын қабылдауға немесе қабылдамауға толық құқылы.

Қазақстан мен Ұлыбритания медиациясының салыстырмалы талдауы

Қорытынды: Қазақстан мен Ұлыбритания медиациясы өздеріне тән ерекшеліктерге ие болғанымен, екеуінің де мақсаты ортақ – дауларды бейбіт жолмен, өзара келісім арқылы шешу. Қазақстан медиацияның құқықтық негізін күшейту арқылы оны кеңінен қолдануға ұмтылса, Ұлыбритания бұл процесті сот жүйесіне икемді түрде енгізіп, тиімділігін арттыруда.

Қасымбеков Амир,

Зауыт Жалгас,

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

4 курс студенттері