Қазақстанда экологиялық сақтандыру іске қосылды

Ағымдағы жылдың қаңтар айында «Freedom Insurance» СК» АҚ сақтандыру компаниясы пайдалы қазбаларды өндірумен айналысатын клиентке 200 млн өтеді. Клиенттің өндірістік нысанында сақтандыру оқиғасы ретінде анықталған жазатайым оқиға орын алған болатын.

Бұл Қазақстанға үйреншікті жағдай емес – сақтандыру компанияларының көпшілігі экологиялық сақтандырудан жалтарады. «Freedom Insurance» СК» АҚ басқарма төрағасы Азамат Керімбаевтың айтуынша, нарық бұл құралдың барлық қыр-сырын әлі түсінбейді.

Тау-кен ісі әрқашан тәуекелдерді қамтиды: жабдықтың зақымдалуы, мүмкін болатын жарақаттар, қоршаған ортаның ластануы. Мұның бәрі тікелей шығындарды да, айыппұлдарды төлеу шығындарын да тудырады. Осылайша, сақтандыру компаниясының клиентіне қатысты жазатайым оқиғадан тікелей шығын шамамен 210 миллион теңгені, сондай-ақ шамамен 361 миллион теңге айыппұлды құрады.

Міндетті экологиялық сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының Заңы бар, оның шеңберінде жер қойнауын пайдаланушылар қоршаған ортаға экологиялық залал келтірген жағдайда жыл сайын өз жауапкершілігін сақтандыруға міндетті. Бұған қоса, осы міндеттемелерді реттейтін Қазақстан Республикасының Экология кодексі бар. Сондықтан, барлау жұмыстарын, содан кейін қазбаларды өндіруді бастамас бұрын, жер қойнауын пайдаланушы жұмыс барысында табиғи аймақты ластаған жағдайда сақтандыру полисіне алуы керек. Әдетте мұндай оқиғалар жер қойнауын пайдаланушы компания төлем ала алатын сақтандыру оқиғасы болып саналады. Заң бойынша сақтандыру полисінсіз мемлекеттің компанияға барлау мен өндіруге рұқсат беруге құқығы жоқ.

«Клиентпен сақтандыру шартына 2022 жылдың шілдесінде қол қойылды. 2023 жылдың маусым айында Маңғыстау облысында ұңғыманы бұрғылау кезінде апатқа ұшырады: газ-су қоспасының шығарылуы, содан кейін өрт тұтанды. Өрт шамамен жарты жылға созылды. Апат фактісін анықтау барысында оқиға сақтандыру жағдайы ретінде қарастырылды. Компания бұрғылау жұмыстарын қосалқы мердігерлік шарт бойынша жүргізді», — деді сақтандырушы.

ҚР Міндетті экологиялық сақтандыру туралы Заңында сақтандыру жағдайы фактісін растайтын құжаттардың тізімі белгіленген. Бұдан бөлек, сақтанушы экология жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп ремедиация бағдарламасын әзірлеуге тиіс. Бұл жағдайда – Маңғыстау облысы бойынша экология департаменті. Бағдарламада апаттың өзін, сондай-ақ оның салдарын қалай жою керектігі ретімен жазылған. «Табиғи аймақты пайдалануға сақтанушы жауапты болғандықтан, ремедиация бағдарламасына сәйкес ол барлық қажетті жұмыстарды жүргізуге міндетті болды. Ұңғыманың өрті тоқтатылды, ластанған жер қалпына келтірілді және шығарындылардан және өрт салдарынан тазартылды. Ремедиация бағдарламасын іске асыру бойынша шығындарды сақтанушы да көтерді, шамамен 210 млн теңге», — деп түсіндірді Азамат Керімбаев.

Төлемді жүргізбес бұрын сақтандыру компаниясының сақтандыру жағдайының басталғанын растау және ремедиация бағдарламасын орындау үшін мемлекеттік органдарға жүгінуге құқығы бар. Сақтандыру жағдайы расталғаннан кейін компания сақтандыру төлемін жүргізеді. Өз кезегінде сақтандырушылардың заңда көзделген суброгация құқығы бар. Яғни, олар тікелей зиян келтірген адамнан сақтандыру төлемін өтеуді талап ете алады.

Кейіннен, қалпына келтіру жұмыстарынан соң, 2023 жылдың қыркүйегінде сақтанушы сақтандыру төлемін алу үшін «Freedom Insurance» -қа жүгінді. Сақтандыру жағдайы фактісінің дәлелі ретінде ол ремедиация бағдарламасын орындау бойынша орындалған жұмыстардың актілерін ұсынды. Барлық құжаттарды зерделегеннен кейін сақтандырушылар клиентке 200 млн теңге төледі. Әдетте, төлем мөлшері экологиялық апатты жою үшін нақты шығындардың мөлшерімен салыстырылуы керек еді – және дәл солай болды.

«Сақтандыру төлемі өндіруші компанияның апатты жою шығындарын өтеді деп айтуға болады. Сақтандыру төлемінсіз компания апаттың салдарын жоюға 500 миллионнан астам қаражат жұмсаған болар еді. Міндетті экологиялық сақтандыру туралы Заң дәл осындай жағдайларды көздейді», — деп бөлісті маман.

«Жалпы, сақтандырудың бұл түрі бойынша сақтандыру жағдайлары сирек кездеседі. Мұны біздің мамандар ғана емес, көрші елдердің сақтандырушыларының да тәжірибесі растайды. Менің ойымша, бұл жағдайда апат бұрғылау алаңының дұрыс зерттелмегенінен болды. Өздеріңіз білетіндей, экологиялық сақтандырумен айналысатын сақтандыру компаниялары өте үлкен тәуекелдерді қабылдайды», — деп қорытындылады сақтандырушы.