Кеңсе экологиясы өнімділікке қалай әсер етеді: дәлелдер мен нақты мысалдар

Алматы тұрғындарының көпшілігі күн сайын ауаның ластануымен бетпе-бет келеді. Дегенмен, кеңселердегі ауа сапасы көбінесе сыртқы ауаға қарағанда екі-бес есе нашар екенін білетіндер аз. Бұл қызметкерлердің денсаулығына, өнімділігіне және компаниялардың кірісіне тікелей әсер етеді.

Жұмыс кеңістіктерін жобалау және оңтайландыруға маманданған o2-architects компаниясы экология және денсаулық сақтау саласындағы сарапшылармен бірлесіп, 4 желтоқсанда іскерлік таңғы ас өткізді. Іс-шара кеңселердегі микроклиматты және жарықтандыруды жақсарту өнімділікті қалай арттырып, қызметкерлердің стрессін қалай азайта алатынына бағытталған.

Қызметкерлердің тез шаршауы, тынымсыздығы, ашушаңдығы және жиі суық тиюі ауа сапасының нашарлығының, дұрыс емес жарықтандырудың және эргономиканың нәтижесі деп кім ойлаған? Гарвард медициналық мектебінің (Harvard Medical School) зерттеуіне сәйкес, ауа сапасының нашарлығы когнитивті функцияны 950 ppm жоғары CO₂ деңгейінде 15%-ға және 1400 ppm жоғары CO₂ деңгейінде 50%-ға төмендетеді. Дұрыс емес жарықтандыру зейінді шоғырландыруды 22-28%-ға төмендетеді, ал эргономиканың нашарлығы қызметкерлердің 60%-ында ауырсыну тудырады және ауру демалысын ұзартады.

Gallup зерттеуіне (Жаһандық жұмыс орнының жағдайы) сәйкес, әлемдік экономика қызметкерлердің стрессіне байланысты жыл сайын шамамен 9,6 триллион доллар жоғалтады. HSE (Ұлыбритания) жүргізген зерттеулер 2023-2024 жылдары стресс, депрессия және мазасыздық салдарынан 16,4 миллион жұмыс күні жоғалатынын.

Экологтар, сәулетшілер және дәрігерлер микроклимат пен жарықтандыруды жақсарту өнімділікті 10-20%-ға арттыра алатынын, ауру демалысын азайтып, қызметкерлердің белсенділігін арттыра алатынын есептеп шығарды.

Алматы тұрғындары үшін «салауатты» кеңсе тақырыбы ерекше өзекті. Алматының «шұңқырда» орналасуына, көлік қозғалысының көптігіне және жылу-электр станциясының жұмысына байланысты экологиялық жағдайы өте нашар деп саналады.

ҚР Парламенті Мәжілісі жанындағы Қоғамдық палатаның экология жөніндегі сарапшысы Айжан Скакова:

«Алматы үнемі әлемдегі ең ластанған 10 қаланың қатарына кіреді. Бұл мәселе тек Алматыға ғана емес, сонымен қатар Астана, Ақтөбе және Қазақстанның басқа да қалаларына да әсер етеді. Соңғы үш жылда тыныс алу жолдарының ауруларының 1,8 миллионнан астам жағдайы тіркелді. Өкпе рагы қатерлі ісік ауруларының жетекшісі екені рас»

Айжан ханым Қазақстанның берік негізі бар екенін атап өтті:

«Экологиялық кодекс жаңартылды және ел қоршаған орта мәселелерін стратегиялық жоспарлауға біріктірді. Алматы Қазақстан мен Орталық Азияда ауаны қорғау бойынша өз ережелерін жасаған алғашқы қала болуы мүмкін. Қазіргі уақытта Қазақстанда үй ішіндегі ауа сапасын тікелей өлшейтін қоғамдық зерттеулер жоқ. Статистиканың көпшілігі қалалық ашық кеңістіктердің ауа сапасына бағытталған. Эколог, қоғам қайраткері және ECO Network негізін қалаушы Евгений Мұхамеджанов: «Қазақстан – посткеңестік кеңістіктегі экологиялық мәдениет тұрғысынан ең дамыған елдердің бірі. Адамдар шетелге саяхаттау мен білім алудың арқасында дайын және хабардар. Бизнес қызығушылық танытты. Ал бүгін біз кеңсенің адамдар үшін қалай жайлы ортаға айналуы мүмкін екенін және қызметкерлердің жұмысқа келіп қана қоймай, оларды үйлеріне алып кетуі үшін экологиялық құндылықтарды қалай жеткізе алатынын талқыладық»

Дегенмен, бүгінгі таңда көп жағдайда кеңсе кеңістіктеріндегі экологиялық жағдай үлкен мәселе болып табылады. Алматыда еш жерде жабық кеңістіктер стандарттарға сәйкес келмейді. Көптеген бизнес орталықтары ауаны тазартпайды, оны дұрыс сүзбейді және тек терезелерді ашу арқылы желдетеді, бұл тиімсіз.

Интегративтік диетолог Ләззат Тұнғатарова:

«Қызметкер үнемі шаршағандықтан, кеңсе жағдайлары ауа сапасы сияқты негізгі жұмыс стандарттарына сәйкес келмесе, өнімді немесе тиімді бола алмайды немесе ауыр жұмыс жүктемесіне төтеп бере алмайды. Сонымен қатар, лас ауа аллергияның пайда болуына ықпал ететін фактор»

ДДСҰ мәліметтері бойынша, аллергиялық аурулар әлем халқының 20-30%-ына әсер етеді, ал кейбір аймақтарда бұл көрсеткіш 40%-ға жетуі мүмкін. Бұл шамамен 2 миллиард адамға тең. 2050 жылға қарай аллергиясы бар адамдар саны 4 миллиардқа дейін артуы мүмкін деп болжануда.

O2-Architects сәулет-құрылыс компаниясының негізін қалаушы және директоры Роман Кравченко қазіргі экологиялық жағдайда жағдайды қалай жақсартуға болатынын былай түсіндіреді:

«Менің ойымша, Алматының экологиялық жағдайын ескере отырып, кеңсе қосымша стресс емес, қалпына келтіру, энергияны арттыру және шығармашылық орны болуы керек. Біз 10 қызметкері бар стандартты 100 шаршы метрлік ашық кеңістікте эксперимент жүргізе аламыз. Кеңседе желдету жоқ немесе ол кеңістік үшін жеткіліксіз және терезелер жабық деп елестетіп көрейік. CO₂ деңгейі көтеріледі және 1-1,5 сағат ішінде біз көмірқышқыл газын жұта бастаймыз. CO₂ 700-900 ppm-ге дейін көтерілгенде, біз өзімізді тұншығып, назарымыз 5%-ға төмендейді. 1000 ppm CO₂ кезінде біз ұйқышылдықты сезінеміз және ақыл-ой өнімділігіміз 15%-ға төмендейді. Ал 1400 ppm CO₂ кезінде қызметкерлер қателіктер жібере бастайды және олардың өнімділігі 40-50%-ға төмендейді»

Ауа сапасымен қатар, қызметкерлердің өнімділігіне жарықтандыру және эргономика да әсер етеді.

CBRE-дің 2016 жылғы «Салауатты кеңселер» зерттеуі адамның тәуліктік ырғағына бейімделген динамикалық жарықтандыру жүйесін енгізу өнімділікті 18%-ға арттырғанын көрсетті. Сонымен қатар, жұмыс дәлдігі 12%-ға жақсарды, ал қызметкерлердің 76%-ы өздерін бақытты сезінетінін хабарлады. Ең бастысы, зерттеу кезеңінде қызметкерлердің аурулар саны екі есеге жуық азайды. 2016 жылы жүргізілген бұл эксперимент жарықтың қызметкерлердің әл-ауқаты мен өнімділігіне әсерінің алғашқы практикалық дәлелдерінің бірі.

Роман Кравченко айтуынша, жақсы желдету және CO₂-ны <700 ppm дейін төмендету өнімділікті 40-50%-ға арттырады, дұрыс динамикалық жарықтандыру тиімділікті 20-25%-ға арттырады, ал шуды азайту шоғырлануды 40%-ға арттырады.

«Салауатты» кеңселер құру, әсіресе Алматы үшін, үрдіс емес, қажеттілік. Желдетуді, жарықтандыруды және эргономиканы жақсарту бойынша шешімдерді енгізген компаниялар өнімділіктің артуын, күйіп қалудың азаюын және ауру күндерінің азаюын хабарлайды. Қаланың жоғары жұмыс жүктемесін, тығыз кестелерді және экологиялық қиындықтарды ескере отырып, жұмыс орнының микроклиматына қамқорлық жасау стратегиялық HR басқарудың бір бөлігіне айналуда. Жоғары сапалы ауаға, жарыққа және жақсы жобаланған жұмыс кеңістігіне инвестициялар қызметкерлердің өнімділігін арттыру және салауатты және тұрақты корпоративтік мәдениетті дамыту арқылы тез арада ақталады.