«Медиация және төрелік»

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің 4 курс студенттері «Медиация және төрелік» курсын оқу барысында Атаханова Салтанат Карибаевнаның нұсқауымен еліміздегі медиация ісінің даму әрі қолдану барысын шет мемлекеттермен салыстыру жұмыстарын жасаған болатын. Біз медиация саласы ең дамыған АҚШ мемлекетін алған болатынбыз.

Медиация – АҚШ-тағы дауларды шешудің заманауи және тиімді құралы. Оның көмегімен тараптар уақытын, қаржысын үнемдеп қана қоймай, өзара келісімге келу арқылы қарым-қатынастарын сақтап қалады. Қазақстанда да медиация институтын дамыту осы әдістің артықшылықтарын пайдаланып, қоғамдағы жанжалдарды бейбіт жолмен шешуге ықпал етеді.

Медиация – дауларды сотқа жеткізбей шешудің балама тәсілі. Бұл әдіс АҚШ-та кеңінен қолданылады және оның құқықтық жүйесінің маңызды бөлігіне айналды. Медиацияның Америкадағы тарихы ұзақ және терең тамырларға ие, оны әртүрлі кезеңдер мен тарихи оқиғалар арқылы қарастыруға болады.

Медиацияның алғашқы қадамдары

АҚШ-та медиацияның алғашқы элементтері XVIII ғасырда пайда болды. Қоғамдық дауларды шешуде жергілікті қауымдастықтар мен шіркеулер маңызды рөл атқарды. Олар жанжалдарды бейбіт жолмен реттеуді насихаттап, тараптарды диалогқа шақыратын бейтарап делдалдардың қызметін атқарды.

XIX ғасырда ауыл шаруашылығы мен сауда-саттықтың дамуы медиацияны іскерлік дауларда қолданудың қажеттілігін туғызды. Сол кезеңде ірі қалаларда сауда палаталары мен кәсіпкерлер одақтары келіссөздер жүргізу арқылы дауларды шешуді жиі қолданды.

XX ғасыр: Құқықтық жүйедегі медиацияның орнығуы

XX ғасырдың басында медиация ресми түрде құқықтық жүйенің бөлігі ретінде таныла бастады. АҚШ-та бұл әдістің дамуында бірнеше маңызды оқиғалар мен факторлар рөл атқарды:

Еңбек дауларындағы медиация (1920-1940 жж.)

Индустриализация кезеңінде жұмысшылар мен жұмыс берушілер арасындағы еңбек даулары жиі кездесетін. АҚШ үкіметі бұл жанжалдарды шешу үшін арнайы институттарды құрды. Мысалы, 1926 жылы Еңбек дауларын шешу туралы заң қабылданып, Ұлттық медиация кеңесі құрылды. Бұл ұйым теміржол және авиация салаларындағы еңбек дауларын шешумен айналысты.

1960-1970 жж.: Азаматтық құқықтар қозғалысы және медиацияның рөлі

1960 жылдары азаматтық құқықтар қозғалысы шарықтау шегіне жетті. Бұл кезеңде медиация нәсілдік теңдік мәселелерін шешуде маңызды құралға айналды. Азаматтық жанжалдарды бейбіт жолмен шешу үшін арнайы бағдарламалар құрылды.

Медиацияның кеңеюі (1970-1980 жж.)

1976 жылы Гарвард университетінде Қоғамдық дауларды шешу бағдарламасы құрылып, медиацияның ғылыми негіздері қаланды. Бұл кезеңде медиация азаматтық, отбасылық және коммерциялық дауларды шешуде белсенді түрде қолданыла бастады.

Медиацияның құқықтық негізінің қалыптасуы

1980 жылдары медиация заңды түрде бекітіле бастады. Әрбір штат медиацияны қолдану тәртібін реттейтін заңдарды қабылдады. 1990 жылы Америкалық арбитраж қауымдастығы медиацияны дамытуға арналған арнайы ережелер әзірледі. Бұл медиацияның кәсіби және жүйелі түрде дамуына ықпал етті.

XXI ғасыр: Медиацияның заманауи кезеңі

Қазіргі таңда медиация АҚШ-та жан-жақты қолданылады және ол әртүрлі салаларда тиімді әдіс ретінде танылады:

• Отбасылық медиация: Некені бұзу, балалардың қамқорлығы, алимент төлеу мәселелері.
• Коммерциялық медиация: Іскерлік серіктестіктер мен корпорациялар арасындағы даулар.
• Қоғамдық медиация: Жергілікті қауымдастықтардағы жанжалдарды шешу.

Пайдалы ақпарат бердік деп ойлаймыз, осылайша АҚШ мемлекетінің медиация және оның шығу тарихына көңіл бөліп өттік.

                                     Самал ҚАЛДЫБЕК,

Томирис РАМАНҚҰЛОВА,

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

4-курс студенттері