Семіздік эпидемиясы немесе мектептегі тамақтанудың жаңа тәсілдері

Алматыда өткен баспасөз  мәслихатында  мектептер мен балабақшаларда қазақстандық балалардың тамақтануын жақсарту мәселелері талқыланды.

Жақында белгілі болғандай, Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарованың ұсынысы бойынша, мектептерге тамақтанудың жаңа тәсілдерін толық енгізу 2025 жылдың қыркүйегіне жоспарланған. Осыған байланысты, жеті жылдан астам Қазақстанның жеке балабақшалары мен мектептерінде балаларды тамақтандырумен айналысатын нутрициолог және кәсіпкер Альмира Орлова өз тәжірибесімен бөлісу жөнінде  шешім қабылдады.

Бүгінде  20 жекеменшік балабақша мен 5 жекеменшік мектеп асханалары оның рецептерін пайдаланып, дәмді тағамдар дайындауда. Бұл мекемелер Альмира Орлова жасаған мәзірді енгізді. Қазіргі уақытта 6 мыңнан астам бала Альмира Орлованың рецептері бойынша тағам дайындайтын оқу орындарының асханаларында тамақтанады. Уақыт көрсеткендей, дұрыс тамақтану пайдалы ғана емес, сонымен қатар экономикалық жағынан үнемді әрі тиімді де. Балалар аз ауырады, сабақтағы  нәтижелері де жақсы, ата-аналары да  жұмыстарынан кешікпейтін, қалмайтын болды.

Альмира Орлова бұрын заңгер болған. Әкесі инсульт алған кезде, отбасы бұл дерттің пайда болуына  ықпал ететін факторлардың бірі ­- бала кезінен  дұрыс тамақтанбаудың салдары екенін білді.

Альмира статистиканы зерделей бастады. Бір байқағаны, жыл сайын артық салмағы бар балалардың саны өсуімен қатар,  жүрек — қан тамырлары ауруларынан зардап шегетін балалардың да саны артқан.

Содан кейін Альмира дұрыс тамақтану жүйесімен айналыса бастады және бүкіл ғұмырын дұрыс тамақтануды насихаттауға арнауға өзіне уәде берді. Ол екі жыл бойы әртүрлі ұлт өкілдерінің балаларын іріктеп алып, салауатты тамақтану бойынша  эксперимент жүргізді және әрбір ойлап табылған рецепт сынақтан өтті. Егер бір бала бұл тағам дәмді емес десе, сол рецепті қолданыстан алып тастап отырды. Осылайша, Альмира сынақтан сәтті өткен 100-ден астам рецепт жинады да балабақшалар мен мектептерге ұсынды.

Бірінші барған  балабақшаның  ата-аналары: «бұл рецепт бойынша дайындалған тағамға бала тоймайды ғой» деп, алғашқыда қарсы да болғаны бар. Бірақ, нәтижесінде, басқа балабақшалармен салыстырғанда, қысқы маусымда бұл балабақшаға келетін  тәрбиеленушілер қатары көбейген.

Қазіргі бала тамақтың 70%-ын үйден тыс жерде тұтынады, яғни балабақшалар мен мектептердегі тамақтануды жақсарту -иммунитетті едәуір нығайтып, балаларды ңөмірін сақтап қалатын әдеттерді қалыптастырады.

Дененің барлық иммунокомпетентті жасушаларының шамамен 80%-ы ішектің шырышты қабатында локализацияланған және денсаулық үшін күніне кемінде 35 грамм талшық жеу өте маңызды, бұл 5 көкөніске тең.

Көптеген балалар екі тіпті 2 дана көкөніс те жемейді. Себебі, ата-аналардың өздері де  сол көкөністердің пайдасын біле-тұра тағамға қолданбайды, маңыз бермейді, ал балабақшада/мектепте көкөністер  әдетте дәмсіз дайындалады.

Альмира ОРЛОВА, мектептегі тамақтану бойынша кеңесші, нутрициолог:

«Балалар мен мектеп оқушыларының тамақтануы – маңызды тақырып, өйткені  дұрыс тамақтанудың баланың денсаулығына, дамуына және оқу үлгеріміне әсері бар. Ең үлкен мәселе — қазіргі балалардың көпшілігі көкөністер мен мақсатты  тағамдарды аз жейді, дәстүрлі қамыр мен ет тағамдарын, қант пен транс майлары жоғары тағамдарды жақсы көреді. Мектеп асханасының рационында ұсынылатын көкөністер әдетте дәмді дайындалмайды және бұл жеуге жарамсыздықтың жоғары индексіне әсер етеді немесе қарапайым тілмен айтқанда,  тағам  қоқысқа тасталады. Сіз бұл мәселені 4 қадаммен шеше аласыз. Атап айтсақ: мектептер мен балабақшалардың рационына балаларға ұнайтын дәмді рецепттерді енгізу; оқу процесіне дұрыс тамақтанудың маңыздылығы бойынша дәрістерді енгізу; өндірістік және оқытушылық құрамды ас қорыту нутрициологиясы мен физиологиясының базалық негіздеріне оқыту; ата-аналарды салауатты әдеттерді қалыптастыру процесіне тарту. Мұндай алгоритмнің тиімділігі 7 жыл ішінде Қазақстанның 25 оқу орнында, түрлі қалаларда тексеруден өтті«.

Сондай-ақ, мемлекет деңгейінде мектеп аспазшысы мамандығының беделін арттыру маңызды, өйткені кәсіптік мектептерден кейінгі жас кадрлар негізінен мейрамханаларға жұмысқа орналасуға  тырысады.

Қарашаш ЖҮЗЕЕВА, Мәслихат депутаты, кәсіпкер және журналист:

«Жақсы нәтиже берген тәжірибені ескере отырып, дұрыс тамақтану стратегияларын жүзеге асыруға болады. Нутрициологтар мектептерге көмектесуі керек, олардың ұсыныстары өте маңызды.

Әрине, көбінесе дұрыс тамақтанбайтын ата-аналармен жұмыс істеу маңызды. Мектептерде интерактивті сабақтар мен аспаздық сабақтарын өткізу қажет, және әрине, мектеп асханаларында азық-түлікті тексеру мен тамақ дайындаудың қатаң стандарттарын енгізу қажет.

Мұндай қадамдар мектеп оқушыларының тамақтануы пайдалы әрі дәмді болып қана қоймай, салауатты өмір салты мәдениетінің бір бөлігіне айналатын жүйені құруға көмектеседі»

Жекемекемелердеқолданылатынмәзірде: гүлді қырыққабатомлеті;сәбізкекстері; бұршақ қосылған вафли;бұршақбрауни, қызылшасмузи, асқабақ қосылған жасымықсорпасы,компоттар(барлығықантсыз),асқабақ қосылған тарыботқасы , жасылбұршақ қосылған спагетти, жасымықлепешкалары бар.Жармаботқасыжоқ.

Альмира қазірдің өзінде қалыптасқан мәзірді мемлекеттік мектептер үшін саудаласпастан, ақысыз беруге дайын. Мәзір қымбат  та емес және қолжетімді. Ол мектептер мен балабақшаларға өзінің рецептерін ұсына отырып, дұрыс тамақтану процесінің барлық қатысушыларының өзара әрекеттесуінің бүкіл алгоритмін құрғысы келеді.

Альмира ОРЛОВА, мектептегі тамақтану бойынша кеңесші, нутрициолог:

 «3 айда кез-келген мекемеде тамақтану сапасын жақсартуға болады, 2 аптада кез-келген баланы көкөністерді, бұршақ дақылдарын және дәнді дақылдарды жеуге үйретуге болады.

Мен одан да көп балаларға мүмкіндігінше тезірек көмектескім келеді. Біздің тәжірибеміз барлығына пайдалы болатынына сенімдімін. Мемлекеттік мектептерде 500 – 900 теңгені құрайтын мектептік тамақтанудың шикізаттық құны шеңберінде де пайдалы әрі дәмді тағамдар дайындауға болады. Мәселе рецепттерде және аспаздардың құзыретінде»

Біздің анықтама:

• Республика бойынша орта есеппен тегін тамақтану құны 631,75 теңгені құрайды.
• Қазіргі уақытта Астана мектептерінде тегін тамақтану тарифі бір балаға 951 теңгені, Алматыда — 843 теңгені, ал Ақмола облысында — 715 теңгені құрайды.
• Бір балаға ең төменгі сома Ұлытау, Алматы және Жамбыл облыстарында тіркелген және 500 теңгені құрайды.
• Елімізде тегін тамақтанумен 1,7 миллион оқушы қамтылған, оның 1,4 миллионнан астамы — бастауыш сынып оқушылары және 340 мыңы — халықтың әлеуметтік осал топтарынан шыққан 5-11 сынып оқушылары.
• 2024-2025 оқу жылына мектепте тамақтану үшін 164,2 млрд теңге бөлінді.