Сақтандыру қорын құру Қазақстандағы апатты тәуекелдер мәселесін шешуге көмектеседі

Соңғы бір-екі жылда Қазақстанда халықтың жағдайына тікелей әсер еткен бірнеше табиғат құбылыстары орын алды – ауқымды су тасқыны, сондай-ақ Алматыдағы жер сілкінісі. Осыған байланысты реттеуші, үкімет және сақтандырушылар табиғи апаттардың салдарымен күресу үшін сақтандыру құралдарын енгізудің қажеттігін жиі айта бастады.

Қазақстанда апатты тәуекелдерді жабу механизмін құру үшін не қажет және оған цифрландырудың қандай қатысы бар, — деді «Freedom Insurance» АҚ басқарма төрағасы Азамат Керімбаев.

Мұндай сақтандыру құралдары қаржыны алдын ала және арнайы қорға жинақтауға мүмкіндік беретін алгоритмге негізделуі керек. Апатты тәуекелдер орын алған кезде ел бюджетіне зиян келтірмей, шығынды реттеуге болады. «Әдетте сақтандыру компаниялары клиенттерден сақтандыру жарналары түріндегі шағын жарналарды жинай отырып, резервтік қор құрады, содан кейін ғана сақтандыру қажет болғанда осы резервтен сақтандыру төлемдері түрінде қаражат бөлінеді. Апатты тәуекелдер бойынша жағдай сәл басқаша, өйткені бұл – іргелі тәуекелдер», — деп түсіндіреді сақтандырушы.

Сақтандыру теориясына сәйкес, тәуекелдің сақтандырылатындығын анықтайтын принциптер бар. Жоғары жиіліктегі және зақымдану ауырлығы төмен тәуекелдер сақтандырылады. Мысалы, көлікті сақтандыру. Жол-көлік оқиғалары жиі орын алады, ал сақтандыру компаниясының капиталына қатысты зиянның ауырлығы шамалы.

Керісінше, егер тәуекелді бағалауды есептесек, онда жер сілкінісі, дауыл және су тасқыны көбінесе сақтандыруға жатпайды, өйткені олар сирек кездеседі. Олардан келетін залал орасан зор, есептеу қиын болады және оны сақтандыру компаниясының немесе сақтандыру компаниялары тобының капиталы өтемейді. «Алайда сақтандыру компаниялары халықаралық қайта сақтандыру арқылы сақтандырған кезде, бүкіл әлем осы механизмнің арқасында іргелі тәуекелдерді сақтандырады. Дәл осы тәсілді реттеуші қазір Қазақстан үкіметімен бірлесіп апатты тәуекелдерді сақтандыру мәселесін шешуді қарастырып жатыр», — деді ол.

Оны жүзеге асыру үшін негізгі үш мәселені шешу қажет, дейді сарапшы.

Біріншісі, елдегі барлық сақтандыру компаниялары пайдаланатын объектілерді жаппай сақтандырудың түсінікті механизмдерін әзірлеу. ҚР Ұлттық статистика комитетінің мәліметінше, Қазақстанда жеке тұлғалардың меншігіндегі 8 миллионнан астам пәтер мен жеке үйлер тіркелген. ҚР Ұлттық банкінің статистикалық мәліметтері бойынша небәрі 350 мың нысан сақтандырылған, ал олардың басым бөлігі ипотекалық несиелеу аясында сақтандырылған. «Біз халық арасында мүлікті міндетті сақтандыруды енгізсек те, сақтандыру нарығының қазіргі инфрақұрылымы толықтай сақтандыруды қамтамасыз ете алмайды және адамдар сақтандыруды бірден сатып алмайды.  Сондықтан жылжымайтын мүлікті міндетті сақтандыруды дамытудың бірінші кезеңінде объективті себептермен сақтандыру компаниялары түріндегі жеке сектор тікелей сақтандырушы ретінде қарастырылмайды», — деп түсіндірді спикер. Ол жақында реттеуші жылжымайтын мүлікті апатты тәуекелдерден сақтандыру тұжырымдамасын ұсынғанын айтты. Ондағы механизм міндетті медициналық сақтандыру жүйесінде қолданылатын механизмді еске түсіреді – міндетті салықтың қандай да бір түрінің бөлігі ретінде салықтық әкімшілендіру арқылы халықтан түсетін жарналар жинақталатын қор құрылады. Табиғи апат және т.б. нәтижесінде мүліктік залал болса, осы қор шығынды өтейді.

Екінші мәселе, тәуекел іске қосылған кезде шығындар деңгейі сақтандыру компаниясының капиталынан және қордың өзінен асып кетуі мүмкін, өйткені жұмыстың алғашқы бірнеше жылында қор жеткілікті ақша жинамайды. Мысалы, жер сілкінісінен болған залалды жою үшін ондаған жылдар қажет. «Сондықтан қор тәуекелдерді қайта сақтандыру құралы арқылы бөлуі қажет және қазірдің өзінде мұнда қазақстандық сақтандыру компаниялары қайта сақтандыру буферлері ретінде әрекет ете алады. Басқаша айтқанда, жеке сақтандыру нарығы қанша қажет деп санаса, сонша тәуекелді қабылдай алады. Қордың қалған бөлігі механизм аясында шетелдік компанияларда қайта сақтандырылады. Осыған ұқсас жағдай Жапонияда да жүзеге асырылды – мемлекет сақтандырушылардың үлесі 0,01% болатын қор құрды. 70 жыл ішінде сақтандырушылар одан көп тәуекелдерді қабылдау арқылы оның жергілікті мазмұнын арттырды. Менің ойымша, бұл апатты тәуекелдерді жергілікті сақтандыру нарығына аударудың тиімді және қауіпсіз жолы», – деді сарапшы. Оның болжамы бойынша, қазақстандық сақтандыру нарығы уақыт өте келе мұндай тәуекелді басқаруды үйренеді және бірте-бірте тәуекелдер мен шетелге аударылатын қаражат үлесі азаяды.

Ал үшінші мәселе, жылжымайтын мүлікті жаппай сақтандыру жеке сақтандыру компаниялары үшін міндетті болмауы керек, өйткені мүліктің көпшілігі сақтандырылмайды. Мысалы, Алматыда ҚР Ұлттық статистика комитетінің мәліметі бойынша 52 мың көпқабатты тұрғын үй тіркелген. Оның 26 ​​000-ы бағалауға болатын материалдан жасалған. «Біз «Almaty Freedom Insurance» компаниясында қанша үйді теориялық тұрғыдан сақтандыруға болатындығын түсінуге тырыстық. 2011 жылдан асқан монолитті бетоннан салынған үйлерді алатын болсақ, олардың 6584-і ғана осы баспана көлеміне 4 триллион 483 миллиард теңгені құрайды. Мұны Алматы қаласында орын алған жер сілкінісінің ықтималдығына көбейткенде (Freedom Insurance мамандарының ішкі есептеулері бойынша мұндай сақтандыру жағдайының ықтималдығы шамамен 0,87%) сақтандыру мөлшерлемесі 0,22% алынды. Демек, Алматыдағы пәтер 20 млн теңге болса, онда сақтандыру бағасы жылына 44 000 теңге болады», — деп қорытындылады сақтандырушы. Оның айтуынша, бұл сыйлықақы сақтандыру компаниясына қайта сақтандыруды құруға, сондай-ақ 100 миллионнан 200 миллион долларға дейінгі сомаға қосымша қайта сақтандыруды сатып алуға көмектеседі.  Сома қомақты болғанымен, егер қосымша сақтандыру болса, сақтандыру компаниялары нарық жағдайында Алматыдағы пәтерлерді жер сілкінісінен сақтандыруды бастай алады. Осының бәрін басқара алу үшін агенттік желінің шығындарын айналып өтіп, цифрлық ресурстарды пайдаланған жөн, деп санайды сарапшы. «Сақтандыру нарығын одан әрі цифрландыру сақтандырушылардың мемлекеттік деректер базаларымен интеграциялау арқылы сақтандыру шарттарын жасасу процесі мен есеп айырысу процесін одан әрі жеңілдетуге көмектеседі – пәтер иесі туралы ақпаратты дәлелдеудің қажеті болмайды және т.б.. Мемлекеттік деректер базасымен интеграцияланса, тұрғын үй жағдайын жылдам растауға, әрі төлемдерді жүзеге асыруға болады», — деді ол.

Сондай-ақ маман мұндай сақтандыру өнімдері банктік мобильді қосымшалар, танымал сайттар, коммуналдық қызметтердің түбіртектері бар сайттар және т.б. арқылы жүзеге асырылуы керектігін атап өтті. Бұған сақтандыру нарығын интеграциялау және цифрландыру арқылы ғана қол жеткізуге болады. Осының есебінен ғана тұрғын үйді апатты тәуекелдерден жаппай сақтандыруды қамтамасыз етуге болады.