Шетелдік кеңесшілер — ұлттық қауіпсіздікке төнген қауіп

Қазақстан түрлі шетелдік сарапшылар мен ұйымдардың консультацияларын белсенді пайдаланады. Алайда, соңғы уақытта әртүрлі халықаралық сарапшылардың пікіріне шамадан тыс тәуелділік байқалады, мұндай пікірлерді  мемлекеттік органдар қазақстандық шынайы жағдайды, терең талдамаларды және қоғамның  пікірін ескермей жиі сөзсіз қабылдап отыр.

Одан бөлек, Дүниежүзілік банктің, «үлкен төрттіктің», McKinsey және т.б. шетелдік консультанттардың  қызметі тәуелсіз қазақстандық консультанттарды, аудиторлар мен бухгалтерлерді таратуға  бағытталған.

 Данияр Нұрсейітов, Аудиторлар алқасы басқарма төрағасының орынбасары

«Шетелдік консультанттардың сыртқы пікіріне деген  мұндай тәуелділік мемлекеттік басқару сапасына теріс әсер етеді. Шын мәнінде, қазір шешім қабылдауға, талдауға қатысты мемлекеттік функциялар шетелдік ұйымдарға берілген , бұл мемлекеттік қызметтің жалпы деградациясын туғызады. Оған еңбек министрі Дүйсенованың Дүниежүзілік банкке 2000 жылдан кейін туылған азаматтарды жұмыспен қамту мәселесі бойынша ұсыныстар беру туралы өтініші айқын мысал болып табылады. Бұл мемлекеттік аппараттың толық дәрменсіздігін және оның халықаралық кеңесшілермен қосылғандығын  көрсетеді».

Естеріңізге сала кетейік, өткен жылы Тамара Дүйсенова Дүниежүзілік банкке  ұсыныстар беруді  сұраған болатын.

Министрдің алаңдаушылығына  2000 жылдан кейін туылған азаматтардың еңбек нарығына шығуы себеп болды.

Министр жаңа буынның қажеттіліктерінің жоғары, ал   дағдылары аға буынмен салыстырғанда жеткіліксіз екенін айтты. Дүйсенова Дүниежүзілік банкке сұрақ қойды: яғни, диплом алған, бірақ жұмыс берушіге  қажет кәсіби дағдылары жеткіліксіз адамдармен не істеу керек.

 Данияр Нұрсейітов, Аудиторлар алқасы басқарма төрағасының орынбасары:

«Дәл осы Дүниежүзілік банк Қазақстанға 2000 жылдардың ортасында білімді   коммерцияландырудың 2 қағидаты бойынша елдің білім беру жүйесін қайта құруды ұсынды». Білім берудегі алдыңғы реформалар халықаралық ұйымдардың ұсыныстары бойынша және Қазақстанның Болон келісіміне қосылуы нәтижесінде қабылданды, бұл еңбек министрі алаңдаушылық білдіріп отырған  білім деңгейінің төмендеуіне әкелді.

Бұл жағдай шенеуніктердің тәуелсіздігі мен инфантилділігін көрсетеді».

 Шетелдік сарапшылардың мемлекет саясатына әсер етуінің себептерінің бірі, оның ішінде Президенттің Жолдауы- Ұлт жоспары — 100 нақты қадам (2015 ж.) .

11-қадамда шетелдік менеджерлер мен халықаралық ұйымдардың қызметкерлеріне мемлекеттік қызметте жұмыс істеуге рұқсат беру туралы айтылады.

Бұдан басқа, «Қазақстан Республикасы үкіметінің заң шығару жұмысының қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 9077 қаулысында НҚА әзірлеу үшін  халықаралық ұйымдардың ұсынымдары болуы мүмкін екендігі көрсетілген. Алайда, қаулының мәтініне сүйенер болсақ, мұндай ұсыныстар іс жүзінде міндетті болып табылады.

Данияр Нұрсейітов, Аудиторлар алқасы басқарма төрағасының орынбасары:

«Нормативтік актілерді толығымен  шетелдік консультанттар  әзірлеген және үкімет қабылдаған жағдайлар бар. Мысалы, ҚР үкіметі бекіткен Қазақстан Республикасының 2026 жылға дейінгі инвестициялық саясатының тұжырымдамасын Pwc және EY компаниялары әзірлеген«.

Баспасөз конференциясына қатысушылар Салық кодексіне енгізілген түзетулерді бөлек атап өтті.

Фарида Есімбай, Аудиторлық қызмет және қаржылық есептілік ҒЗИ сарапшысы:

«Экономика министрлігі мөлшерлемені көтерудің негіздемесі ретінде ЕАЭО елдері, Дания, Норвегия, Франция, Германия және т.б. сияқты жекелеген елдердің мысалдарын келтірді. Бірақ бұл жерде ақылға қонымды сұрақ туындайды: неге құжатта ҚҚС мөлшерлемесі 8% болатын Сингапурдың мысалы келтірілмеген? Немесе, мысалы, 10% мөлшерлемесі бар Оңтүстік Корея? Швейцария-8%, БАӘ және Канада – 5%, Катар және Гонконг – 0%?«.

Шараға қатысушылардың айтуынша, Салық кодексіне өзгерістер халықаралық ұйымдармен келісілгеннен кейін енгізіледі.

Фарида Есімбай, Аудиторлық қызмет және қаржылық есептілік ҒЗИ сарапшысы:

«Салық заңнамасы да халықаралық ұйымдарға қатты тәуелді. Мысалы, ЭЫДҰ 3 жыл бұрын Қазақстанға салықтарды, атап айтқанда ЖТС және ҚҚС-ты көтеру қажет екендігі туралы айтқан болатын.

Салықтардың функцияларының бірі реттеуші болып табылатындықтан, осы ұсынымдарды өз мүдделерін ескермей қабылдай отырып, шенеуніктер Қазақстанның ішкі саясатына сырттан араласуға жол береді».

Сонымен қатар, шетелдіктерді Қазақстанның стратегиялық нысандарына жіберу мәселелері де  туындайды.

Данияр Нұрсейітов, Аудиторлар алқасы басқарма төрағасының орынбасары:

«Биыл Үндістанның KPMG  ҚР энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиевтің шақыруымен барлық электр станцияларына-техникалық аудитке арналған стратегиялық объектілерге барды.KPMG аудиті белгілі бір жетістік ретінде ұсынылады, бірақ іс жүзінде бұл елдің ұлттық қауіпсіздігіне немқұрайлы қараудың көрінісі».

Конференцияға қатысушылар жақында ҚР ҚМ МКК жариялаған «инагенттер» тізімі туралы еске салды.

Данияр Нұрсейітов, Аудиторлар алқасы басқарма төрағасының орынбасары

«Дүниежүзілік банк 1993 жылдан бастап Қазақстанға 13 млрд АҚШ долларын бөлді. 2021 жылы ХВҚ Қазақстанға 1,57 млрд доллар АҚШ долларын бөлді. Көріп отырғаныңыздай, қаржыландыру сомасы айтарлықтай, бірақ біз «инагенттер» тізімінде үкіметті, қаржы министрлігін және ұлттық экономика министрлігін көрмейміз».

Қатысушылар Қазақстанда халықаралық аудит және қаржылық есептілік стандарттарын қабылдау да  Дүниежүзілік банктің ұсынысы бойынша жасалғанын атап өтті.

Фарида Есімбай, Аудиторлық қызмет және қаржылық есептілік ҒЗИ сарапшысы:

«Халықаралық стандарттарды ойластырылмаған енгізудің нәтижесі Қазақстандағы шоғырландырылған қаржылық есептіліктің бұрмалануы, «Самұрық-Қазына» компанияларының қаржылық есептілігінің  манипуляциялануы  орын алды, оны нәтижесінде «үлкен төрттік»  компаниялары растауда».

Сарапшылар қаржы министрлігінің қызметі шетелдік консультанттар үшін қолайлы жағдай туғызып отырғандығын  атап өтті.

Владимир Мурашов,»Аудиторлар алқасы» КАҰ  басқарма төрағасы:

«Шетелдік консультанттармен жұмыс қорытындысы сыбайлас орган құру болды, соның арқасында министрлік кәсіподақ қызметінің прайс-парақшасын заңды негізде бекітуге мүмкіндік алды. Нәтижесінде-қызмет ақысы кәсіби ұйымдарға немесе мемлекетке емес, кәсіби кеңеске қатысушылардың қалтасына түседі.

Қазірдің өзінде аудиторлық нарықтағы бәсекелестіктің төмендеуі нәтижесінде РФ Орталық банкі мен  үкіметі ресейлік аудиторларды, оның ішінде Қазақстан нарығына жіберу мәселесін қарастыруда«.

Осыған ұқсас жағдай ҚР Қаржы министрлігінің бақылауындағы бухгалтерлік есеп саласында да байқалады.

Альмира Шарафутдинова, «Қазақстанның бухгалтерлер және аудиторлар Альянсы» ЗТБ басқарма төрағасы, Астана қ. «Атамекен» ҰКП Аймақтық кеңесінің  мүшесі, Астана қаласының БҚДА    жанындағы кедергілер жөніндегі Кеңестің мүшесі

«Қаржы министрлігі мемлекеттік деңгейде танылған кәсіби бухгалтер сертификатын  барьер  деп танып, аудиторлық ұйымдарға міндетті аудит жүргізу жөніндегі ең төменгі талаптардан аудиторлық ұйымның штатында кәсіби бухгалтер сертификатының екі иегерінің болуы жөніндегі талаптарды алып тастағаны таңқаларлық.

Сертификат  барьер  ретінде танылса да, қаржы министрлігі неге өз бұйрығында британдық және американдық сертификаттардың болуы туралы   талаптарды қалдырды?».

Конференция соңында қатысушылар Дүниежүзілік банк жобаларының теріс әсерін атап өтті. Мәселен, 2003-2013 жылдар аралығында зертеуші журналистер  халықаралық  консорциумының мәліметтері бойынша, Дүниежүзілік банктің жобаларына байланысты 3 миллионнан астам адам көшуге немесе негізгі жұмыс орнын ауыстыруға мәжбүр болған.