Taza Qazaqstan: Болашақ үшін жауапкершілік

XXI ғасыр — жаһандық климаттың өзгеруі мен экологиялық апаттардың дәуірі ғана емес, сонымен қатар адамзаттың табиғатпен қарым-қатынасын қайта ой елегінен өткізетін уақыт. Бүгінде әлемдік қауымдастық тұрақты даму ұғымын тек экономикалық көрсеткіштермен емес, ең алдымен, экология мен қоршаған ортаны сақтау деңгейімен бағалай бастады. Қазақстан үшін де бұл мәселе күн тәртібінен түспей тұр. Осы орайда бастау алған «Taza Qazaqstan» ұлттық экологиялық бастамасы – қоршаған ортаны қорғау мен азаматтық жауапкершілікті күшейтудің жаңа кезеңі болды.

Қазақстан табиғи байлықтарға бай, кең аумақты ел болғанымен, қоршаған ортаға қатысты проблемалардан алшақ емес. Арал теңізінің тартылуы, Каспий маңының ластануы, Қарағанды, Өскемен, Теміртау сынды өндірістік аймақтардағы ауаның ауыр экологиялық ахуалы, пластик пен тұрмыстық қалдықтар проблемасы – мұның бәрі елдегі миллиондаған адамның денсаулығына, тіршілік сапасына тікелей әсер етіп отыр. Экологиялық қауіпсіздік – тек табиғатты сақтау ғана емес, бұл – экономикалық тұрақтылық, қоғамдық денсаулық, елдің болашағына деген қамқорлық. Сондықтан қоршаған ортаны қорғау – мемлекеттің стратегиялық міндеттерінің бірі.

2019 жылы қолға алынған «Taza Qazaqstan» экологиялық акциясы алғашында сенбілік түрінде өтсе де, уақыт өте келе ұлттық қозғалыс деңгейіне көтерілді. Бұл бастама тек қоқыс жинаумен шектелмейді. Ол адамдардың табиғатқа деген көзқарасын өзгертуге, экологиялық мәдениетті жаңғыртуға бағытталған. Азаматтарды өзен-көлдердің жай-күйіне бейжай қарамауға, орман-тоғайды аялауға, тұрмыстық қалдықтарды дұрыс басқаруға үйрету – осы қозғалыстың басты мақсаты. Акция шеңберінде еліміздің әр өңірінде мыңдаған ерікті жұмылып, табиғат тазалығына үлес қосты. Мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам арасындағы ынтымақтастықтың тиімді үлгісі қалыптасты.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің Жолдауларында және ресми мәлімдемелерінде қоршаған ортаны қорғау мәселесіне ерекше көңіл бөліп келеді. Ол экологияны еліміздің болашағы мен ұлт денсаулығына тікелей әсер ететін стратегиялық маңызды сала ретінде атап өтті. Президенттің «тазалық — мәдениеттің өлшемі» деген сөзі бүгінде ұлт ұстанымына айналуы тиіс. «Taza Qazaqstan» акциясы осы ұстанымды нақты әрекетке айналдыруға бағытталған. Бұл бастама арқылы әрбір азамат туған жеріне жанашырлықпен қарап, өз ауласынан бастап бүкіл елдің тазалығына жауапкершілікпен қарауға шақырылады. Сондықтан бұл акция — жай ғана сенбілік емес, елдің экологиялық мәдениетін қалыптастыратын ұлттық қозғалыс.

Қазақстан бұл бағытта әлемдік тәжірибеге сүйеніп келеді. Мысалы, Жапонияда қалдықтарды сұрыптау балабақша жасынан бастап оқытылады, ал Швеция қоқысты қайта өңдеу арқылы энергия өндірісін жолға қойған. Германия мен Норвегияда “жасыл экономика” қағидаттары тек экологияда емес, барлық салада қолданылады. Бұл елдердің басты жетістігі — қоғам мен мемлекеттің бірлескен экологиялық жауапкершілігінде.

Экология мәселесінде әлем елдері де осы күрестің алдыңғы шебінде:

1. Швеция:
Экология саласында көшбасшы. Елдің 99%-дан астам қалдықтары қайта өңделеді. Баламалы энергия көздері – күн, жел – елдің басты қуат көзі.
Үйренеріміз: қалдықтарды сұрыптау мәдениеті мен жасыл технологиялар енгізу.

2. Жапония:
«Мурасакура» қағидасы – табиғатпен үндестік. Урбанизацияға қарамастан, жасыл саябақтар мен экологиялық инфрақұрылым сақталған.
Үйренеріміз: қалалардағы экобаланс сақтау.

3. Канада:
Қорықтар мен ұлттық саябақтар аумағы өте кең. Мемлекет табиғатты қорғауға мол қаржы бөліп, туризм мен экологияны үйлестіре біледі.
Үйренеріміз: қорғалатын аймақтарды кеңейту және экотуризмді дамыту.

4. Оңтүстік Корея:
«Green New Deal» бастамасы аясында көміртек шығарындыларын азайту, электронды көлікке көшу, жасыл кәсіпорындарды қолдау іске асырылуда.
Үйренеріміз: экоинновация мен экономика үйлесімі.

Қазақстан да осы бағытта нақты қадамдар жасап келеді. Соңғы жылдары экологиялық реформалар белсенді түрде жүргізілуде.

Экологиялық бастамалар арасында ерекше орын алатын «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасы – экожүйені қалпына келтіру мен климаттық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл бағдарлама аясында орман қорын кеңейту, су ресурстарын тиімді пайдалану, өнеркәсіптік қалдықтарды азайту, қалалар мен ауылдардың экологиясын жақсарту көзделген. Сонымен қатар, 2021 жылы күшіне енген жаңа Экологиялық кодекс қоғамның табиғатқа деген жауапкершілігін арттырып, өндірістік кәсіпорындарға экологиялық талаптарды күшейтті. «Ластаушы төлейді» қағидасы нақты іске асып, экологиялық аудит, қоғамдық тыңдаулар, экобақылау жүйесі нығайды.

Экологияны қорғау тек заңдар мен акциялар арқылы ғана емес, адамдардың сана-сезімі арқылы жүзеге асады. Экологиялық мәдениет – күнделікті өмірдің бөлшегіне айналғанда ғана нәтиже береді. Осы бағытта еліміздің мектептерінде экоуроктар, сенбіліктер, табиғатқа серуендер, арнайы үйірмелер ұйымдастырылуда. Балалар мен жастар арасында экологиялық клубтар мен волонтерлік қозғалыстар кең тарап келеді. Экобілім – болашақтың кепілі. Бұл салада үкіметтік емес ұйымдар мен белсенді азаматтардың үлесі де орасан. Олар ақпараттық кампаниялар өткізіп, өңірлерде нақты өзгерістерге жол ашып отыр.

Экологияны қорғау – тек мемлекет пен азаматтардың ғана емес, сонымен қатар бизнестің де жауапкершілігі. Қазір көптеген өндіріс орындары экологиялық менеджмент жүйесін енгізіп, табиғатты қорғау шараларын күшейтіп отыр. Кейбір кәсіпорындар қалдықсыз технологияға көшуге тырысса, басқалары әлеуметтік-экологиялық жобаларға демеушілік етуде. Бұл үрдісті қолдау үшін мемлекет экологиялық рейтинг, «жасыл» сертификат, қаржылық ынталандыру секілді құралдарды дамытып келеді.

Экология саласында жаңа технологиялар мен цифрлық шешімдердің рөлі артып келеді. Дрондар арқылы орман өртін бақылау, спутниктік мониторинг арқылы жер бедерінің өзгерісін қадағалау, «ақылды» қалдық сұрыптау жүйелері – мұның бәрі қоршаған ортаны тиімді қорғауға мүмкіндік береді. «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы аясында экожүйелік мәліметтер базасы құрылып, ашық дерек көздері арқылы азаматтар экология саласындағы нақты мәліметтерге қол жеткізе алады.

«Taza Qazaqstan» — бұл жай ғана акция емес, бұл – ұлт ретінде біздің табиғатқа деген қарым-қатынасымыздың көрінісі. Бұл бастама әр қазақстандықтың санасында экологиялық жауапкершілік мәдениетін қалыптастырып, болашақ ұрпаққа таза, қауіпсіз, салауатты орта қалдыру жолындағы нақты қадам. Біз табиғатқа қалай қарасақ, табиғат та бізге солай жауап береді. Сондықтан бүгінгі әрекетіміз — ертеңгі нәтижеміз. Taza Qazaqstan – бұл елдің ұлы мақсатына айналуы тиіс. Бұл таза сана, таза қоғам, таза болашақтың кепілі.

Ғазиза Ұзақ