Қазақстанда қоқысты бөлек жинау әдебі бар ма?

Қазақстандықтарға қоқысты бөлек жинау әдебі қажет пе?

Әлемнің дамыған елдерінде мұндай сұрақ тіпті туындамайды, себебі онда экологиялық мәдениет бұрыннан бері күнделікті өмірдің бір бөлігіне айналған. Ал біздің елде ше?

Біздің елімізде әр түрлі ұйымдар, жекелеген экобелсенділер және мемлекеттің өзі қарапайым тұрғынның, сондай-ақ ірі және орта бизнестің тұрмысына қоқысты бөлек жинау мәдениетін  енгізуге тырысып жатқанына біраз уақыт болды, алайда ол әлі де сәтті іске асырылмай жатыр.

PlastNet пластмасса қалдықтарын жинау және қайта өңдеу кәсіпорындары желісі мамандарының пікірінше, халқымыздың экологиялық мәдениетін дамыту үшін үш қадам жасау қажет:

Бірінші— заңнамалық базаны жетілдіру.

Екінші— қалдықтарды бөлек жинау мен шығаруды қамтамасыз ететін тиісті инфрақұрылым.

Үшінші— халықты хабардар ету, қарапайым тілмен айтқанда, халық арасында «жасыл экономика» негіздерін насихаттау.

Естеріңізге сала кетейік, Қазақстанда «Жасыл экономикаға» көшу тұжырымдамасы қабылданды, оған сәйкес 2030 жылға қарай тұрғындардан тұрмыстық қатты қалдықтарды 100 пайыз шығару қамтамасыз етіледі. Тұжырымдамадан басқа негізгі заңнамалық құжат — ҚР Экологиялық кодексі бар, ол міндетті түрде бүкіл Қазақстан аумағында қалдықтарды бөлек жинауды енгізуді көздейді.

Бір сөзбен айтқанда, бірінші қадам іс жүзінде орындалып жатыр. Қазақстанда дұрыс заңдар қабылданады, тек өкініштісі, олар әрқашан қажетінше орындала бермейді.

Екіншісіне келетін болсақ, бұл тізбектегі әлсіз буын болуы мүмкін. Еліміздің ірі қалалары — Астана, Алматы, Шымкент қалаларының өзінде де бөлек қоқыс жинауға арналған инфрақұрылым жоқ. Әрине, көптеген ТК-да қағаз, шыны, тамақ қалдықтары үшін бөлек қоқыс жәшіктері бұрыннан бар. Бірақ бұл сұрыпталған қоқыстардың барлығы қоқыс таситын машинаға жалпы жиналады. Қоқысты сұрыптау осымен шектеледі.

Сонымен қатар, бәрі соншалықты жаман емес. Ұйымдар, қорлар, сондай-ақ өзге облыстар мен қалалардағы жергілікті атқарушы органдар халықпен энергияны, суды және басқа да табиғи ресурстарды пайдалануға жауапты және үнемді қатынасты қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізеді. Бұл үгіт-насихат жұмыстары мақсаттарының бірі-қалдықтарды одан әрі өңдеу үшін оларды бөлек жинау әдетін және қоршаған ортаны қорғаудың жаңа экомәдениетін қалыптастыру.

Шын мәнінде, PlastNet пластикалық қалдықтарды жинау және қайта өңдеу кәсіпорындарының желісі туындады.

PlastNet желісі қалдықтарды шығарудың үздіксіз жүйесін қолдайды

PlastNet желісі — коммерциялық емес және қалдықтарды өндірушілер мен пластмасса қалдықтарын жинау және қайта өңдеумен айналысатын мамандандырылған компанияларды біріктіреді. Желі салыстырмалы түрде жақында, 2019 жылы The Coca-Cola Foundation халықаралық қайырымдылық қорының қаржылай қолдауымен «Пластикті қайта өңдеуге «Иә» де» жобасы аясында құрылды.

Бүгінде Желі Қазақстанның 18 қаласында 103 компанияны біріктіреді. Оның ішінде 63 компания — қалдықтарды шығарушылар (сауда және бизнес-орталықтар, кеңселер, оқу орындары және т.б.), ал 40 компания — қайталама шикізатты жинаушылар мен қайта өңдеушілер. Олардың ішінде пластик қалдықтарын жинаумен және/ немесе өңдеумен айналысатын «Green Technology Industries» ЖШС, «Qazaq Recycling» ЖШС, «Спецмашин» ЖШС, «Taza Qala — Taza El», «LS Kokshetau» ЖШС, ЖК «Вторсырье Караганда» сияқты ірі мамандандырылған компаниялар бар. Қалдықтарды өндірушілерден «Mega Park» СОО, Danone, Herbalife Nutrition компанияларының кеңселерін атап өтуге болады.

Шын мәнінде, PlastNet қалдықтарды шығарушылар мен пластмасса қалдықтарын жинау және қайта өңдеу бойынша мамандандырылған кәсіпорындар арасындағы «көпір» болып табылады, осылайша қалдықтардың түзілуі  аумағынан қалдықтарды шығарудың үздіксіз жүйесін қамтамасыз етеді.

Желінің басты мақсаты — қалдықтарды бөлек жинау мен қоршаған ортаны қорғаудың маңыздылығы туралы хабардар ете отырып, ел халқының бойында экомәдениетті қалыптастыру.

Осылайша, Желі құрылған сәттен бастап бүкіл Қазақстан бойынша 18-ден астам эконауқан, 19 экосенбілік өткізді, сондай-ақ қалдықтарды қайта өңдеу және сұрыптау туралы түсіндірме бейнеролик дайындады.

«Пластикті қайта өңдеуге жол бер»

Жыл сайын PlastNet Желісінің Хатшылығы өзінің мамандандырылған компаниялары арасында пластик қалдықтарын жинау және қайта өңдеу көлемдерінің есебін жүргізеді. Мәселен, 2022 жылы Желі мүшелері 18,5 мың тоннадан астам пластик қалдықтарын жинады, оның 15 мың тоннасынан астамы қайта өңделді. Осы мәліметтерден көріп отырғаныңыздай, қалдықтарды таза түрде жинау арқылы олардың көп бөлігі қайта өңделеді.

«Біздің компания PlastNet-ке 2020 жылдың желтоқсанында қосылды және келесі жылдың басында біз кафелер, мейрамханалар мен сауда орталықтарының аумағында орнатылған 20 торлы контейнер алдық. Сонымен қатар, Plastnet Алматы қаласында алғашқы фандоматтарды орнатуға көмектесті. 2022 жылы қаламыздың тұрғын үй кешендерімен және жоғары оқу орындарымен белсенді бірлескен жұмыс басталды. PlastNet халықты оқыту, ақпараттық материалдарды тарату және хабардар ету бойынша ұйымдастыру жұмыстарын өз мойнына алды», — дейді Taza Qala директоры Аңсар Смағұлов.

PlastNet Қазақстанда бөлек жинау инфрақұрылымы әлі де жетілмегенін мойындайды, сондықтан «Пластикті қайта өңдеуге «Иә!» де» жобасы аясында 120 торлы контейнер мен төрт бірлік пресс-жабдықты ақысыз негізде қамтамасыз етті. Барлық жабдықтарға Желінің өңірлік мүшелері қызмет көрсетеді.

ЖАО-ның қолдауы және халықты хабардар ету

Желі қызметін ЖАО — жергілікті атқарушы органдар қолдап, халықтың экомәдениетін насихаттауға өзінің маңызды үлесін қосады.

PlastNet желісі құрылғаннан бері «Өңірлерде бөлек жинау мәдениетін және  жүйесін жетілдіру» тақырыбында 10-нан астам өңірлік дөңгелек үстел ұйымдастырды. Әкімдіктердің, қалалар мен облыстардың экология департаменттерінің өкілдері, сондай-ақ қалдықтарды өндірушілердің өздері және мамандандырылған кәсіпорындар өз өңірлерінің экологиялық мәселелерін бірге шешті.

Осындай дөңгелек үстелдерге қатысушылар өңірлерде қалдықтарды бөлек жинау жүйесін дамыту проблемасына мемлекеттік органдардың назарын аудару туралы шешім қабылдады. Мұндай ынтымақтастықтың нәтижесі контейнерлер мен қайталама шикізат қабылдау пункттерін орнату үшін мамандандырылған компанияларға жер учаскелерін берумен байланысты мәселелерді тез шешу болды.

PlastNet Желісінің мүшелері инфрақұрылымды дамытудан басқа, пластмасса қалдықтарын жинау мен шығаруды қамтамасыз ету үшін халықты хабардар ету жұмыстарын жүргізу маңызды деп санайды.

Эко білім беру жастар үшін жаңа пән ретінде

2022 жылы «Қалдықтарды сұрыптаңыз — бізде басқа жер жоқ» жобасын іске асыру шеңберінде PlastNet желісі Алматының үш ЖОО аумағында қалдықтарды бөлек жинау жүйесін енгізді: Алматы технологиялық университеті, Г. Дәуекеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті және Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті.

«Жобаға «Экология» мамандығы бар жоғары оқу орындары қызығушылық танытты. Әкімшілік пен студенттердің өздері біздің экологиямызға «алаңдайды» және қалдықтарды бөлек жинау жүйесін сәтті енгізуге мүдделі. Табиғи ресурстарды сақтаудың маңыздылығы туралы олардан артық кім біледі», — дейді жоба жетекшісі Әсем Бодауова.

Осы университеттердің аумағында қайталама шикізатты (пластик, шыны, алюминий және макулатура) және қайта өңделмейтін қалдықтарды жинау үшін 300 арнайы экобокс орнатылды. Жыл соңына қарай бұл бастамаға «Астана» халықаралық университеті қосылды, оған да экобокстар берілді.

Университет студенттері осы экологиялық жобаға қуана қатысқанын атап кеткен жөн.  Жастар қалдықтарды бөлек жинау жүйесіне үлкен қызығушылық танытты, қаптамадағы таңбалауды зерттеді, қалдықтарды Желі хатшылығы берген нұсқауларға сәйкес сұрыптады.

PlastNet мамандарының осындай бір экологиялық сауат ашуының қазіргі уақытта тұрақты негізде жүргізілуде. Сонымен қатар, «оқушылар» арасында әкімшілік өкілдері де, жоғары оқу орындарының техникалық қызметкерлері де, студенттердің өздері де бар.

Түйіндеме

Өз қызметінің салыстырмалы түрде қысқа мерзімінде PlastNet желісі Қазақстанның түкпір-түкпірінен 8 миллионнан астам адамды экомәдениет негіздеріне егіп, еліміздің әртүрлі өңірлеріндегі оқу орындарында, ірі компанияларда, сауда және бизнес-орталықтарда, ал 2022 жылдың күзінен бастап ірі тұрғын үй кешендерінде, әзірге тек Алматыда қалдықтарды бөлек жинауды дәйекті түрде ұйымдастырып келеді. 2023 жылы Желі еліміздің тағы үш қаласында кеңселер ашып, өз қызметін айтарлықтай күшейтуге ниетті.

Желі мүшелері мен серіктестерінің осыдан шығаратын басты тұжырымы — қалдықтармен жұмыс істеудің жауапты тәсілін қалыптастыру үшін жүйелілік пен тәртіп маңызды.

Қалдықтарды өз бетінше сұрыптай бастағанда, біз өскелең ұрпаққа дұрыс үлгі көрсететінімізді есте ұстаған жөн.